มงคลสูตรคำฉันท์

      พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระปรีชาสามารถในด้านอักษรศาสตร์เป็นเลิศ พระองค์ได้รับถวาย พระสมัญญาว่า สมเด็จพระมหาธีรราชเจ้าพระราชนิพนธ์ของพระองค์มีอยู่เป็นจำนวนมาก และทรงใช้นามปากกาหลายชื่อ แต่ก็เป็นที่รู้จักกันอย่างแพร่หลาย โดยเฉพาะอย่างยิ่ง พระราชนิพนธ์กวีต่าง ๆ นับว่าเป็นอาภรณ์ประดับชาติ พระองค์ได้ปลูกฝังคุณธรรมความดีงามในแนวทางของพระพุทธศาสนา รวมทั้งจิตสำนึกในความรักชาติ ความเสียสละเพื่อส่วนรวม โดยผ่านทางบทพระราชนิพนธ์ได้อย่างลึกซึ้งกินใจ นอกจากนั้นบรรดาบทพระราชนิพนธ์ของพระองค์ ยังมีความสมบูรณ์ งดงามทั้งด้านคำศัพท์ เสียง และเนื้อหาอรรถรส ทำให้สามารถจดจำถ้อยคำและเนื้อหาสาระในบทพระราชนิพนธ์เหล่านั้นได้โดยธรรมชาติ ไม่ต้องใช้ความพยายามแต่อย่างใดและจำได้ไม่รู้ลืม

      ในที่นี้จะได้นำเสนอเนื้อเรื่องบางตอน ในบทพระราชนิพนธ์ของพระองค์ ที่ได้ยินได้ฟังกันมา อย่างแพร่หลาย ดังนี้

มงคลสูตรคำฉันท์

ต้นมงคลสูตร
   ๏สิบสองฉนำเหล่า           นรอีกสุเทวา
รวมกันและตริหา                 สิริมังคลาใด
เทวามนุษทวี                        พหุภพประเทศใน
หมื่นจักระวาฬได้                 ดำริห์สิ้นจิรังกาล
แล้วยังบ่รู้มง -                       คะละสมมโนมาลย์
ด้วยกาละล่วงนาน                บ่มิได้ประสงค์สม
ได้เกิดซึ่งโกลา -                    หะละยิ่งมโหดม
ก้องถึง ณ ชั้นพรหม              ธ สถิตสะเทือนไป
องค์โลกนาถเทศน์                วรมังคะลาใด
ยังปาปะปวงให้                     ทุษะเสื่อมวินาศมล
ชนหลาย บ่ พึงนับ                ผิสดับสุมงคล
ใดแล้วและรอดพ้น               พหุทุกขะยายี
เราควรจะกล่าวมง -              คะละอันประเสริฐที่
กอบด้วยคุณามี                     วรอัตถะเฉิดเฉลา

มงคลสูตร
                ๏องค์พระอานนท์ท่านเล่า   ว่าข้าพเจ้า
ได้ฟังมาแล้วดังนี้
                สมัยหนึ่งพระผู้มี                  พระภาคชินสีห์     
ผู้โลกนาถจอมธรรม์            
                ประทับ ณ เชตะวัน               วิหาระอัน
อนาถะบิณฑิกไซร์ 
                จัดสร้างอย่างดีที่ใน               สาวัตถีให้              
เป็นที่สถิตสุขา 
                ครั้งนั้นแลเทวะดา                 องค์หนึ่งมหา
นุภาพมหิทธิ์ฤทธี                                  
                ล่วงประถมยามราตรี            เธอเปล่งรัศมี
อันเรืองระยับจับเนตร์                         
                แสงกายเธอปลั่งยังเขต          สวนแห่งเจ้าเชต
สว่างกระจ่างทั่วไป                                              
                องค์พระภควันนั้นไซร์         ประทับแห่งใด 
 ก็เข้าไปถึงที่นั้น 
                ครั้นเข้าใกล้แล้วจึงพลัน       ถวายอภิวันท์ 
แด่องค์สมเด็จทศพล 
                แล้วยืนที่ควรดำกล               เสงี่ยมเจียมตน 
แสดงเคารพนบศีร์ 
                เมื่อเทวดายินดี                     สมควร ณ ที่ 
ข้างหนึ่งดังกล่าวแล้วนั้น 
                จึงได้ทูลถามภควัน               ด้วยถ้อยประพันธ์
เป็นพระคาถาบรรจง                                                                                                                                                            

      ๏ เทพอีกมนุษหวัง                         คติโสตถิจำนง
โปรดเทศะนามง                                   คะละเอกอุดมดี

(ฝ่ายองค์พระชินศรี ตรัสตอบวาที

ด้วยพระคาถาไพจิตร์)

                ๏หนึ่งคือ บ่ คบพาล             เพราะจะพาประพฤติผิด                      
หนึ่งคบกะบัณฑิต                                 เพราะจะพาประสพผล
หนึ่งกราบและบูชา                               อภิปูชนีย์ชน
ข้อนี้แหละมงคล                                   อดิเรกอุดมดี
ความอยู่ประเทศซึ่ง                               เหมาะและควรจะสุขี
อีกบุญญะการที่                                     ณ อดีตะมาดล
อีกหมั่นประพฤติชอบ                           ณ สภาวะแห่งตน
ข้อนี้แหละมงคล                                   อดิเรกอุดมดี
ความได้สดับมาก                                  และกำหนดสุวาที
อีกศิลปะศาสตร์มี                                 จะประกอบมนุญการ
อีกหนึ่งวินัยอัน                                    นรเรียนและเชี่ยวชาญ
อีกคำเพราะบรรสาน                            ฤดิแห่งประชาชน
ทั้งสี่ประการล้วน                                 จะประสิทธิ์มนุญผล
ข้อนี้แหละมงคล                                  อดิเรกอุดมดี
บำรุงบิดามา-                                        ตุระด้วยหทัยปรีย์
หากลูกและเมียมี                                  ก็ถนอมประหนึ่งตน
การงานกระทำไป                                บ่ มิยุ่งและสับสน
ข้อนี้แหละมงคล                                  อดิเรกอุดมดี
ให้ทาน ณ กาลควร                               และประพฤติสุธรรมศรี
อีกสงเคราะห์ญาติที่                             ปฏิบัติบำเรอตน
กอบกรรมะอันไร้                                ทุษะกลั้วและมัวมล
ข้อนี้แหละมงคล                                  อดิเรกอุดมดี
ความงดประพฤติบาป                          อกุศล บ่ ให้มี
สำรวมวรินทรีย์                                    และสุรา บ่ เมามล
ความไม่ประมาทใน                             พหุธรรมะโกศล
ข้อนี้แหละมงคล                                   อดิเรกอุดมดี
เคารพ ณ ผู้ควร                                     จะประณตและนอบศีร์
อีกหนึ่งมิได้มี                                       จะกระด้างและจองหอง
ยินดี ณ ของตน                                     บ่ มิโลภทยานปอง
อีกรู้คุณาของ                                        นรผู้ประคองตน
ฟังธรรมะโดยกา -                                ละเจริญคุณานนท์
ข้อนี้แหละมงคล                                   อดิเรกอุดมดี
มีจิตตะอดทน                                       และสถิต ณ ขันตี
อีกหนึ่ง บ่ พึงมี                                    ฤดิดื้อทะนงหาญ
หนึ่งเห็นคณาเลิศ                                 สมณาวราจารย์
กล่าวธรรมะโดยกาล                            วรกิจจะโกศล
ทั้งสี่ประการล้วน                                 จะประสิทธิ์มนุญผล
ข้อนี้แหละมงคล                                  อดิเรกอุดมดี
เพียรเผากิเลศล้าง                                 มละโทษะยายี
อีกหนึ่งประพฤติดี                                ดุจะพรหมพิสุทธิสรรพ์
เห็นแจ้ง ณ สี่องค์                                 พระอะริยะสัจอัน
อาจนำมนุษผัน                                    ติระข้ามทเลวน
อีกทำพระนิพพา -                               นะประจักษะแก่ชน
ข้อนี้แหละมงคล                                  อดิเรกอุดมดี
จิตใครมิได้ต้อง                                    วรโลกะธรรมศรี
แล้วย่อม บ่ พึงมี                                  จะประหวั่น ฤา กังวล
ไร้โศกธุลีสูญ                                       และสบาย บ่ มัวมล
ข้อนี้แหละมงคล                                  อดิเรกอุดมดี
เทวามนุษทำ                                        วรมงคะลานี้
เป็นผู้ประเสริฐที่                                  บ่ มิแพ้ทุกแห่งหน
ย่อมถึงสวัสดี                                       สิริทุกประการดล
ข้อนี้แหละมงคล                                  อดิเรกอุดมดี.
*** หมายเหตุ         ๑ ) ตัวสะกด อาจไม่คุ้นเคย เหมือนเขียนผิดวรรณยุกต์ แต่ไม่ผิดดอก เพราะเป็นภาษากวีที่นิยมสมัยนั้น
                                ๒ ) ส่วนคำแปล ภาษากวีที่เราไม่คุ้นเคย ต้องขออภัยทานด้วยค่ะ